Het is verleidelijk om in stereotyperingen te denken. Zo zien veel Amerikanen ons als drugsverslaafde, hoerenlopende baby- en seniorenmoordenaars, terwijl genoeg Nederlanders zich de Amerikanen voorstellen als volgevreten, bankzittende, oogkleppendragende, overdreven patriottistische hypocrieten. Britten hebben slechte tanden, drinken alleen maar thee en schijnen schoner dan ze zijn, Fransen zijn hooghartige, ‘ik-weiger-een-andere-taal-dan-Frans-te-leren’-chauvinisten en de Grieken laten al Sirtaki dansend en Ouzo slurpend hun land naar een economische tragedie afglijden. Achter deze culturele clichés schuilt een rijkdom aan smaken en tinten waar je als buitenstaander via de media en verhalen van door ontluisterende vakanties verbitterde familieleden maar weinig van meekrijgt.
Een land waarvan ik bijna niets wist, behalve dat er prima wijn wordt verbouwd en dat het de op vier na langste kustlijn ter wereld heeft, is Chili. Sinds een tijdje weet ik echter ook dat door de zwangerschap van een elfjarig meisje het debat rond abortus in het land is opgelaaid. Enkele uitspraken van president Sebastián Piñera hebben olie op het vuur gegooid. Na een tv-optreden van het meisje, waarin ze aangaf dat ze ondanks de pijn die de verkrachter (haar inmiddels opgepakte en bekend hebbende stiefvader) bij haar heeft veroorzaakt het kind gewoon wil krijgen en verzorgen, prees de president haar om haar ‘diepgang’ en ‘volwassenheid’. Het meisje stelde zich voor dat het zal zijn ‘alsof ze een pop vasthoudt’. Hoe deze opmerking van diepgang en volwassenheid getuigt is me niet helemaal duidelijk, maar dat rond dergelijke presidentiële lofuitingen een zweem van politieke motieven hangt wel.
Abortus is in het streng katholieke Chili al sinds 1973 illegaal. Tot die tijd werd het om medische redenen wel toegestaan, maar dictator Pinochet maakte daar een einde aan. Vrouwenrechtenorganisaties en enkele vooraanstaande politici vinden dat er in het geval van verkrachting of gezondheidsrisico’s voor de moeder wel de mogelijkheid tot abortus moet zijn, maar de grote invloed van de kerk verhindert dat. Het meisje is nu drie maanden zwanger en loopt volgens artsen gezien haar jonge leeftijd gevaar. Datzelfde geldt overigens voor de foetus. Maar hoe jong ze ook is en wat de gruwelijke oorzaak van haar zwangerschap ook mag zijn, de president zal de wetgeving niet versoepelen.
Het gaat misschien wat ver om aan de hand van een selectie nieuwsberichten te beweren dat het beeld van het meisje door de conservatieve machthebbers zo wordt gemanipuleerd dat men de hernieuwde discussie naar zich toe kan trekken, maar de situatie roept toch wat vragen bij me op. Zo weet ik bijvoorbeeld niet of (1) een kind van elf de verstandelijke vermogens heeft om te weten en beseffen wat het is om moeder te worden en of ze daar dus weloverwogen uitspraken over kan doen, laat staan (2) wat voor effect een traumatiserende gebeurtenis, zoals de verkrachting door je stiefvader, op de psyche van datzelfde kind heeft. Daarnaast zet ik vraagtekens (3) bij de verlangens van alweer dat elfjarige kind om op tv haar verhaal te doen én vraag ik me af (4) in hoeverre zij de dingen die ze zegt zelf heeft bedacht of toegefluisterd heeft gekregen van iemand die bijvoorbeeld werkt voor iemand die werkt voor iemand die werkt voor de president die eigenlijk werkt voor de kerk die hem in het zadel heeft geholpen en hem slechts in het zadel houdt als hij zijn lasso strak om de katholieke idealen aangetrokken houdt. Na deze vergelijking vraag ik me ook af (5) of de president van Chili eigenlijk een cowboy is en of ik nu in metaforisch drijfzand ben beland waaruit ik nimmer zal opklauteren (de met de nummers corresponderende antwoorden vindt u onderaan dit artikel*).
Terwijl het beeld dat ik van Chili heb tijdens dit schrijven niet bepaald rooskleuriger wordt, besef ik plotseling dat we helemaal niet naar de andere kant van de wereld hoeven te reizen om geconfronteerd te worden met moreel dubieus, christelijk conservatisme (een dubbel pleonasme). Niet zo heel lang geleden riep SGP-lijsttrekker Kees van der Staaij namelijk in het programma ‘Wat kiest Nederland’ dat de kans op zwangerschap na een verkrachting ‘heel klein’ is. Deze uitspraak moest in een latere, kansloze poging tot nuancering niet opgevat worden als ‘pro verkrachting’, maar als een bevestiging van iets wat een Republikeinse politicus had gezegd, alsmede de bevindingen in een wetenschappelijk rapport uit de jaren ’80 waaruit zou blijken dat vrouwen inderdaad weinig kans maken om zwanger te worden omdat ze tijdens een verkrachting ‘het hele apparaat uitschakelen’. Dat de betreffende Amerikaanse politicus Todd Akin eind 2012 met een ruime marge zijn plek in de Senaat verloor en de jaren ’80 slechts nog als inspiratie voor hipster outfits dienen, maken het bronmateriaal van Van der Staaij niet bijster betrouwbaar. Een vergelijking met de Chileense president en diens uitspraken over het volwassen, zwangere meisje zijn dan ook snel getrokken.
In een poging het geschonden Chileense blazoen wat op te poetsen en dit artikel op een hoopgevende manier te beëindigen, zoek ik op internet nog even door naar een leuk, positief, ‘hé, wij zijn Chilenen, bekend van de pittige pepertjes, en in onze vrije tijd redden we walvissen uit handen van IJslandse walvisvaarders’-artikel. In plaats daarvan stuit ik op een vier maanden oud filmpje waarop te zien en horen is hoe Chileense soldaten zingend langs een strand marcheren. De tekst van het lied luidt ‘Argentijnen zullen we doden; Bolivianen schieten we dood; Peruanen onthoofden we.’ Buurlanden Bolivia en Peru, die 130 jaar geleden in een oorlog stukken land (kust, verrassend genoeg) zijn kwijtgeraakt aan Chili, waren na het opduiken van de beelden ziedend. Met het aanhalen van dit filmpje heb ik mijn nobele doel totaal niet bereikt, maar wel weer wat bijgeleerd. Los van de dingen die ik al over Chili wist (vier landen hebben een langere kustlijn, lekkere wijn), weet ik nu ook dat het een land is wat geografisch en karakterologisch geïsoleerd is van de rest van de wereld. Chilenen beschouwen zichzelf volgens Wikipedia door de hen omringende woestijn, Andes en oceaan de facto dan ook als eilandbewoners.
Verder weet ik nu ook dat je in Chili, net als op alle andere plekken in de wereld, allerlei verschillende soorten mensen hebt. Sommigen laten zich leiden door overwegingen, anderen door overtuigingen. Enkelen zijn gezegend met inlevingsvermogen, velen belast met kortzichtigheid. De één wast zich onder de waterval van empathie, de ander bijt zich stuk op de rots van rigide armhartigheid. Het is wachten op de meelevende machtswellusteling, de invoelende idioot of de onbaatzuchtige politicus. Tot die er is, houden we ons bezig met morele discussies. Onder het genot van een goed glas Chileense wijn, dat wel.
*Antwoorden:
1) Waarschijnlijk niet.
2) Dat dient onderzocht te worden door een gediplomeerde, gespecialiseerde therapeut.
3) Heeft ze niet.
4) 0% Zelf bedacht, de rest is toegefluisterd.
5) Viel uiteindelijk mee.
Bekijk het artikel op Volkskrant.nl
